Bitkiler neden yeşil görünür? Yapraklarında bulunan klorofil pigmentlerinin yeşil ışığı yansıtması nedeni ile…Kök, çiçek, meyve, tohum her kısmında ayrı bir renk barındıran bitkiler doğal boya için de ana maddedir. Petunyada maviliği delfinidin, kırmızıbibere kırmızılığı likopen, zerdeçala sarılığı kurkumin verir.
Tozlaşıp döllenmek için böcek ve kuşları bu renk ve koku cümbüşü ile kendine çeken bitkilerde en yaygın renkler kırmızı, beyaz, sarı ve mavidir. Çünkü bu renkler en fazla cezbedici renkler olarak bilinir. Ayrıca yeşile zıt renkler acılık ve zehirlilik belirtisi olarak kabul edilir. Tabii istisnalar söz konusudur.
Her bitkinin kök, sap, kabuk, yaprak, çiçek ve meyve kısımları potansiyel boyar madde olarak kabul edilebilir. Alizarin kırmızı renk, indigon mavi renk, rhamnetin sarı renk, alkannin mor renk ve krosin turuncu renk verir. Bitkisel boyalar çok değerlidir. Ancak hem elde edilmesindeki zorluk ve miktar olarak fazlalaştıkça maliyetli ve imkansız hale gelişi hem de kullanılacağı kumaşların da doğal olması gereği ile yerini sentetik boyalara bırakmaktadır. Örneğin ‘’tiran moru’’ soylular için kullanılan bu mor kumaşlar deniz salyangozları ile renklendirilmekteydi ve 10 bin deniz salyangozundan ancak 1,2 kg boya elde edilebiliyordu. Tarihte ilk defa Aztekler tarafından kullanıldığı düşünülen Koşnil ise asalak bir böcek türüdür ve yumurtalarından Karmin elde edilir ve az bir miktar boya için milyonlarca böcek kullanılır. Tüm bu nedenlerle günümüzde sentetik boya kullanımı yaygındır.
Doğal boya maddelerinin elyafa bağlanması ve farklı renk alternatiflerinin oluşması ise mordan-metal tuzları ile gerçekleşir. En yaygın olarak geçmişte ve günümüzde kullanılan mordanlar potasyum alüminyum ve demir sülfattır. Kimyasal boyaların kullanımı yaygınlaşana kadar doğal boya kullanımı ve bu boyaların ticareti değerliydi ancak kömür katranından sentetik olarak mauveinin ve alizarinin elde edilmesi ile kimyasal boya devri de başlamış oldu…
Kaynak: tıbbi ve aromatik bitkiler bilim ve teknolojisi
Prof Dr Hasan BAYDAR
#boyarmadde #bitkiselboya #indigon #karmin #kurkumin #klorofil #pigment #tekstil #boyahaslığı #tekstilanalizi #tekstil #laboratuvarürünleri #laboratuvaradairherşey
